mathematics, surds and indices

mathematics, surds and indices related theorems and problems and solutions of them.
                     General Mathematics                
$\large{\textbf{Question-1:}}$
 
Simply $(12)^{-\tfrac{1}{2}}×\sqrt[3]{54}$

$\large{\textbf{Solution:}}$
   
 $(12)^{-\tfrac{1}{2}}×\sqrt[3]{54}$

$=\left(2^2×3\right)^{-\tfrac{1}{2}}×\sqrt[3]{3^3×2}$

$=2^{2×-\tfrac{1}{2}}×3^{-\tfrac{1}{2}}×3×\sqrt[3]{2}$

$=2^{-1}×3^{-\tfrac{1}{2}}×3×2^{\tfrac{1}{3}}$

$=2^{-1+\tfrac{1}{3}}×3^{-\tfrac{1}{2}+1}$

$=2^{\tfrac{-3+1}{3}}×3^{\tfrac{-1+2}{2}}$

$=2^{\tfrac{-2}{3}}×3^{\tfrac{1}{2}}$

$=\dfrac{1}{2^{\tfrac{2}{3}}}×\sqrt{3}$

$=\dfrac{1}{\left(2^2\right)^{\tfrac{1}{3}}}×\sqrt{3}$

$=\dfrac{1}{4^{\tfrac{1}{3}}}×\sqrt{3}$

$=\dfrac{\sqrt{3}}{4^{\tfrac{1}{3}}}$

$=\dfrac{\sqrt{3}}{\sqrt[3]{4}}$      $(Ans.)$

$\textbf{similar problems:}$

$(i).$ Simply $(24)^{\tfrac{-1}{3}}×\sqrt[4]{162}$.       $Ans: \dfrac{\sqrt[3]{9}}{\sqrt[4]{8}}$

$(ii).$ Prove that, $\sqrt{20}×(1250)^{-\tfrac{1}{4}}=\dfrac{\sqrt[4]{8}}{\sqrt{5}}$
৩. সরল করঃ $\sqrt{20}×250^{-\tfrac{2}{3}}$
৪. সরল করঃ $45^{-\tfrac{1}{2}}×(375)^{\tfrac{1}{3}}$
৫.সরল করঃ $(18)^{\tfrac{-1}{2}}×\sqrt[4]{162}$.       $Ans: \dfrac{1}{\sqrt[4]{2}}$
গাণিতিক সমস্যাঃ
সরল করঃ $\dfrac{7^3×7^{-3}}{3×3^{-4}}$
সমাধানঃ
$\dfrac{7^3×7^{-3}}{3×3^{-4}}$
$=\dfrac{7^{3+(-3)}}{3^{1+(-4)}}$
$=\dfrac{7^{3-3}}{3^{1-4}}$
$=\dfrac{7^0}{3^{-3}}$
$=\dfrac{1}{3^{-3}}$
$=3^3$
$=27$       $(Ans.)$
অনুরূপ গাণিতিক সমস্যাঃ
সরল করঃ $\dfrac{3^{-4}×3^4}{5^{-3}×5^{-1}}$
গাণিতিক সমস্যাঃ
সরল করঃ $\dfrac{\sqrt[3] {7^{2}}\cdot \sqrt[3] {7}}{\sqrt{7}}$
সমাধানঃ
$\dfrac{\sqrt[3] {7^{2}}\cdot \sqrt[3] {7}}{\sqrt{7}}$
$=\dfrac{\left( 7^{2}\right) ^{\tfrac{1}{3}}\cdot 7^{\tfrac{1}{3}}}{7\tfrac{1}{2}}$
$=\dfrac{7^{\tfrac{2}{3}}\cdot 7^{\tfrac{1}{3}}}{7^{\tfrac{1}{2}}}$
$=\dfrac{7^{\tfrac{2}{3}+\tfrac{1}{3}}}{7\dfrac{1}{2}}$
$=\dfrac{7^{\tfrac{2+1}{3}}}{7\tfrac{1}{2}}$
$=\dfrac{7}{\sqrt{7}}$
$=\dfrac{\sqrt{7}\cdot \sqrt{7}}{\sqrt{7}}$
$=\sqrt{7}$            $(Ans.)$
অনুরূপ গাণিতিক সমস্যাঃ
সরল করঃ $\dfrac{\sqrt[4] {5^{3}}\cdot \sqrt[2] {5}}{\sqrt[4]{5^2}}$
গাণিতিক সমস্যাঃ
সরল করঃ $\left(3a^{-1}+2b^{-1}\right)^{-1}$
সমাধানঃ
$\left(3a^{-1}+2b^{-1}\right)^{-1}$
$=\left(3\cdot \dfrac{1}{a}+2\cdot\dfrac{1}{b}\right)^{-1}$
$=\left(\dfrac{3}{a}+\dfrac{2}{b}\right)^{-1}$
$=\left(\dfrac{3b+2a}{ab}\right)^{-1}$
$=\dfrac{1}{\dfrac{3b+2a}{ab}}$
$=\dfrac{ab}{2a+3b}$        $(Ans.)$
অনুরূপ গাণিতিক সমস্যাঃ
১. $\left(2^{-1}-3^{-1}\right)^{-1}$
২. $\left\{(2a)^{-1}-(3b)^{-1}\right\}^{-1}$
৩. $\left\{\left(5^{-1}x+2^{-1}y\right)^{-1}\right\}^{-1}$
গাণিতিক সমস্যাঃ
$\left(\dfrac{a^{-2}b^2}{a^2b^{-2}}\right)^{-2}$
সমাধানঃ
$\left(\dfrac{a^{-2}b^2}{a^2b^{-2}}\right)^{-2}$
$=\left(a^{-2-2}b^{2-(-2)}\right)^{-2}$
$=\left(a^{-4}b^4\right)^{-2}$
$=a^{(-4)(-2)}b^{4(-2)}$
$=a^8b^{-8}$
$=\dfrac{a^8}{b^8}$
$=\left(\dfrac{a}{b}\right)^8$    $(Ans.)$
অনুরূপ গাণিতিক সমস্যাঃ
১. $\left(\dfrac{a^2b^{-1}}{a^{-2}b}\right)^2$
২. $\left(\dfrac{a^{\tfrac{2}{3}}b^{-2}}{a^{-2}b^{\tfrac{3}{4}}}\right)^{-12}$
গাণিতিক সমস্যাঃ
$\sqrt{x^{-2}y}\sqrt{y^{-1}z^2}\sqrt{z^{-2}x^2}$ ,      যেখানে $y>0$
সমাধানঃ
$\sqrt{x^{-2}y}\sqrt{y^{-1}z^2}\sqrt{z^{-2}x^2}$ 
$=\sqrt{\dfrac{1}{x^2}\cdot y\cdot \dfrac{1}{y}\cdot z^2\cdot \dfrac{1}{z^2}\cdot x^2}$
$=\sqrt{1}$             
$=1$                $Ans.)$
অনুরূপ গাণিতিক সমস্যাঃ
$\sqrt{x^{-1}y}\sqrt{y^{-1}z}\sqrt{z^{-1}x}$ ,      যেখানে $x>0,y>0,z>0$.
গাণিতিক সমস্যাঃ
সরল করঃ $\dfrac{2^{n+4}-8\cdot 2^{n-1}}{2^{n+2}\div 2}$
সমাধানঃ
$\dfrac{2^{n+4}-8\cdot 2^{n-1}}{2^{n+2}\div 2}$
$=\dfrac{2^{n}\cdot 2^{4}-8\cdot 2^{n}2^{-1}}{2^{n+2-1}}$
$=\dfrac{2^{n}\left( 16-8\cdot \dfrac{1}{2}\right) }{2^{n+1}}$
$=\dfrac{2^{n}\left( 16-4\right) }{2^{n}\cdot 2}$
$=\dfrac{12}{2}$
$=6$          $(Ans.)$
অনুরূপ গাণিতিক সমস্যাঃ
১.সরল করঃ $\dfrac{3^{x+4}-81\cdot 3^{x-2}}{3^{x-2}\div 27}$
২. $\dfrac{2^{x+4}-4\cdot 2^{x+1}}{2^{x+2}\div 2}$
গাণিতিক সমস্যাঃ
সরল করঃ $\dfrac{2^{m+1}}{\left( 2^{m}\right) ^{m-1}}\div \dfrac{4^{m+1}}{\left( 2^{m+1}\right) ^{m-1}}$
সমাধানঃ
$\dfrac{2^{m+1}}{\left( 2^{m}\right) ^{m-1}}\div \dfrac{4^{m+1}}{\left( 2^{m+1}\right) ^{m-1}}$
$=\dfrac{2^{m+1}}{2^{m^{2}-m}}\div \dfrac{\left( 2^{2}\right) ^{m+1}}{2^{m^{2}-1}}$
$=2^{m+1-m^{2}+m}\div 2^{2m+2-m^{2}+1}$
$=2^{2m+1-m^{2}-2m-3+m^{2}}$
$=2^{-2}$
$=\dfrac{1}{2^{2}}$
$=\dfrac{1}{4}$            $(Ans.)$
অনুরূপ গাণিতিক সমস্যাঃ
১. $\dfrac{5^{m+1}}{\left( 5^{m}\right) ^{m-1}}\div \dfrac{25^{m+1}}{\left( 5^{m+1}\right) ^{m-1}}$      $Ans:\; \dfrac{1}{25}$
২. $\dfrac{3^{m+1}}{\left( 3^{m}\right) ^{m-1}}\div \dfrac{9^{m+1}}{\left( 3^{m+1}\right) ^{m-1}}$           $Ans:\; \dfrac{1}{9}$
গাণিতিক সমস্যাঃ
প্রমাণ কর যে, $\dfrac{4^{n}-1}{2^{n}+1}=2^{n}-1$
সমাধানঃ
$L.H.S.=\dfrac{4^{n}-1}{2^{n}+1}$
                $=\dfrac{\left( 2^{2}\right) ^{n}-1}{2^{n}+1}$
               $=\dfrac{2^{2n}-1}{2^{n}+1}$
               $=\dfrac{\left( 2^{n}\right) ^{2}-1}{2^{n}+1}$
               $=\dfrac{\left( 2^{n}+1\right) \left( 2^{n}-1\right) }{2^{n}+1}$
               $ =2^{n}-1$
অনুরূপ গাণিতিক সমস্যাঃ
১. প্রমাণ কর যে, $\dfrac{4^{n}-1}{2^{n}-1}=2^{n}+1$
২. প্রমাণ কর যে, $\dfrac{25^{n}-9}{5^{n}-3}=5^{n}+3$
গাণিতিক সমস্যাঃ
প্রমাণ কর যে, $\dfrac{27^{n}-1}{3^{n}-1}=3^{2n}+3^n+1$
সমাধানঃ
$L.H.S=\dfrac{27^{n}-1}{3^{n}-1}$
               $=\dfrac{\left( 3^{3}\right) ^{n}-1}{3^{n}-1}$
               $=\dfrac{\left( 3^{n}\right) ^{3}-1}{3^{n}-1}$
               $=\dfrac{\left( 3^{n}-1\right) \left\{ \left( 3^{n}\right) ^{2}+3^{n}\cdot 1+1^{2}\right\} }{3^{n}-1}$
               $=3^{2n}+3^n+1$
                $=R.H.S$
$\therefore L.H.S=R.H.S$     $(proved)$
অনুরূপ গাণিতিক সমস্যাঃ
১. প্রমাণ কর যে, $\dfrac{27^{n}+1}{3^{n}+1}=3^{2n}-3^n+1$
২. প্রমাণ কর যে, $\dfrac{8^{n}-27}{2^{n}-3}=2^{2n}+3\cdot 2^n+9$
গাণিতিক সমস্যাঃ
প্রমান কর যে, $\dfrac{2^{2p+1}\cdot 3^{2p+q}\cdot 5^{p+q}\cdot 6^p}{3^{p-2}\cdot 6^{2p+2}\cdot 10^p\cdot 15^q}=\dfrac{1}{2}$
সমাধানঃ
$L.H.S=\dfrac{2^{2p+1}\cdot 3^{2p+q}\cdot 5^{p+q}\cdot 6^p}{3^{p-2}\cdot 6^{2p+2}\cdot 10^p\cdot 15^q}$
$=\dfrac{2^{2p+1}\cdot 3^{2p+q}\cdot 5^{p+q}\cdot (2\cdot 3)^p}{3^{p-2}\cdot (2\cdot 3)^{2p+2}\cdot (2\cdot 5)^p\cdot (3\cdot 5)^q}$
$=\dfrac{2^{2p+1}\cdot 3^{2p+q}\cdot 5^{p+q}\cdot 2^p\cdot 3^p}{3^{p-2}\cdot 2^{2p+2}\cdot 3^{2p+2}\cdot 2^p\cdot 5^p\cdot 3^q\cdot 5^q}$
$=2^{2p+1+p-2p-2-p}\cdot 3^{2p+q+p-p+2-2p-2-q}\cdot 5^{p+q-p-q}$
$=2^{-1}$
$=\dfrac{1}{2}$
$=R.H.S.$
$\therefore L.H.S=R.H.S.$      $(proved)$
 অনুরূপ গাণিতিক সমস্যাঃ
 $\dfrac{49^{p+1}\cdot 5^{2p-q}\cdot 3^{p}\cdot 15^p}{3^{p+2}\cdot 21^{p-2}\cdot 5^{2p}\cdot 35^{p-q}}=\dfrac{1}{7}$  হলে $q$ এর মান নির্ণয় কর।       
গাণিতিক সমস্যাঃ
যদি $a^{-x}=b,\;b^{-y}=c,\;c^{-z}=a$ হয় তবে প্রমাণ কর যে, $xyz=-1$.
সমাধানঃ
  $c^{-z}=a$
বা, $\left(b^{-y}\right)^{-z}=a$   $\left[\because b^{-y}=c\right]$
বা, $b^{{-y}\cdot{-z}}=a$
বা, $b^{yz}=a$
বা, $\left(a^{-x}\right)^{yz}=a$    $\left[\because a^{-x}=b\right]$
বা, $a^{-x\cdot yz}=a$
বা, $a^{-xyz}=a^1$
বা, $-xyz=1$
$\therefore xyz=-1$
অনুরূপ গাণিতিক সমস্যাঃ
১. যদি $a^x=b,\;b^{-y}=c,\;c^{-z}=a$ হয় তবে প্রমাণ কর যে, $xyz=1$.
২. যদি $a^{2x}=b,\;b^{2y}=c,\;c^{2z}=a$ হয় তবে প্রমাণ কর যে, $xyz=\dfrac{1}{8}$.
৩. যদি $a^x=b^2,\;b^y=c^2,\;c^z=a^2$ হয় তবে প্রমাণ কর যে, $xyz=8$. 
গাণিতিক সমস্যাঃ
সমাধান করঃ $\left(\sqrt[6]{3}\right)^{x-1}=\left(\sqrt[4]{3}\right)^{2x-1}$
সমাধানঃ
  $\left(\sqrt[6]{3}\right)^{x-1}=\left(\sqrt[4]{3}\right)^{2x-1}$
বা, $3^{\tfrac{1}{6}(x-1)}=3^{\tfrac{1}{4}(2x-1)}$
বা, $\tfrac{1}{6}(x-1)=\tfrac{1}{4}(2x-1)$
বা, $6(2x-1)=4(x-1)$
বা, $12x-6=4x-4$
বা, $12x-4x=6-4$
বা, $8x=2$
বা, $x=\dfrac{2}{8}$
$\therefore x=\dfrac{1}{4}$   $ (Ans.)$
অনুরূপ গাণিতিক সমস্যাঃ
 ১. $\left(\sqrt[5]{5}\right)^{x+1}=\left(\sqrt[10]{25}\right)^{1-3x}$
২. $\left( \sqrt[4] {3}\right) ^{x+1}=\left( \sqrt[6] {3}\right) ^{2x-1}$         $Ans:\; 5$
গাণিতিক সমস্যাঃ
সমাধান করঃ $3^x+3^{1-x}=4$
সমাধানঃ
  $3^x+3^{1-x}=4$
বা, $3^x+\dfrac{3}{3^x}=4$
বা, $a+\dfrac{3}{a}=4$       [ধরি, $3^x=a$]
বা, $\dfrac{a^2+3}{a}=4$
বা, $a^2+3=4a$
বা, $a^2-4a+3=0$
বা, $a^2-3a-a+3=0$
বা, $a(a-3)-1(a-3)=0$
বা, $(a-3)(a-1)=0$
হয়, $a-3=0$                 অথবা, $a-1=0$
বা, $a=3$                               বা, $a=1$
বা, $3^x=3^1$                         বা, $3^x=3^0$
$\therefore x=1$                     $\therefore x=0$
অনুরূপ গাণিতিক সমস্যাঃ
$5^x+5^{1-x}=6$         $Ans:\;0,\;1$
সৃজনশীল প্রশ্নঃ
$p=2 ,q=3,r=5,s=7$
(ক) $\dfrac{p^{x+4}-4p^{x+1}}{p^{x+2}÷p}$ এর মান নির্ণয় কর।     $Ans:\;4$
(খ) $\left(p^2 q\right)^{\tfrac{-1}{2}}×\sqrt[3]{pq^3}$ এর মান নির্ণয় কর।      $Ans:\;\dfrac{\sqrt{3}}{\sqrt[3]{4}}$
(গ) প্রমাণ কর যে, $\dfrac{p^{m+1}×q^{2m-n}×r^{m+n}×(pq)^n}{(qr)^m×(pr)^{n+2}×(pq)^m }=\dfrac{1}{50}$.
(ঘ) দেখাও যে, $\left\{\dfrac{(2p)^{m+\tfrac{1}{4}}×\sqrt{2p^m}}{2p^{\tfrac{-m}{2}}}\right\}^{\tfrac{1}{m}}=8$.
(ঙ) $\dfrac{q⋅r^x-p^p⋅r^{x-2}}{r^x-r^{x-1}}$ এর সরলফল নির্ণয় কর।      $Ans:\; \dfrac{71}{20}$
(চ) $\dfrac{(s^p )^{x+1}⋅r^{2x-y}⋅q^x⋅(qr)^x}{q^{x+2}⋅(qs)^{x-2}⋅r^{2x}⋅(rs)^{x-y}}=\dfrac{1}{s}$ হলে $y$ এর মান নির্ণয় কর।        $Ans:\;-5$
সৃজনশীল প্রশ্নঃ
$a+\dfrac{2}{a}=3$
(ক) $\dfrac{1}{4}a^2+\dfrac{1}{a^2}$  এর মান নির্ণয় কর।      $Ans:\;\dfrac{5}{4}$
(খ) প্রমাণ কর যে , $a^3-\dfrac{8}{a^3} =±7$.
(গ) $a=2^x$ হলে $x$ এর প্রাপ্ত মান দ্বারা $\dfrac{27^x-1}{3^x-1}$ এর মান নির্ণয় কর।    $Ans:\;3,\;13$
                Higher Mathematics
Mathematical Questions:
$\large{\textbf{Question-1}:}$
$\text { Simplify: }\left(\dfrac{343}{1024 \times 8 \times 4}\right)^{\tfrac{1}{3}} \times(256)^{\tfrac{1}{2}}$

$\large{\textbf{Solution:}}$
$\left(\dfrac{343}{1024 \times 8 \times 4}\right)^{1 / 3} \times(256)^{1 / 2}$
$=\left[\dfrac{7^3}{32^3}\right]^{1 / 3} \times 16 $
$=\dfrac{7}{32} \times 16$

$=\dfrac{7}{2}$

$\large{\textbf{Question-2}:}$

Solve $\left\{\left(\sqrt{\dfrac{16}{25}}\right)^{4 x-9}\right\}^3=\dfrac{64}{125}$

$\large{\textbf{Solution:}}$

$\left\{\left(\sqrt{\dfrac{16}{25}}\right)^{4 x-9}\right\}^3=\dfrac{64}{125}$

$\Rightarrow\left(\dfrac{4}{5}\right)^{4 x-9}=\sqrt[3]{\dfrac{64}{125}}$

$\Rightarrow\left(\dfrac{4}{5}\right)^{4 x-9}=\left(\dfrac{4}{5}\right)^{3 \times \tfrac{1}{3}}$

$\Rightarrow\left(\dfrac{4}{5}\right)^{4 x-9}=\left(\dfrac{4}{5}\right)^1$

$\Rightarrow 4 x-9=1$

$\Rightarrow 4 x=10 $

$x=\dfrac{5}{2}$

$\large{\textbf{Question-3}:}$

solve $\left(\dfrac{2 a}{b}\right)^{2 x-4}=\left(\dfrac{b}{2 a}\right)^{2 x-4}$

$\large{\textbf{Solution:}}$

$\left(\dfrac{2 a}{b}\right)^{2 x-4}=\left(\dfrac{b}{2 a}\right)^{2 x-4}$
$\Rightarrow\left(\dfrac{2 a}{b}\right)^{2 x-4}=\left(\dfrac{2 a}{b}\right)^{-2 x+4}$
$\Rightarrow 2 x-4=-2 x+4$
$\Rightarrow 4 x=4+4$
$\Rightarrow 4 x=8$
$\Rightarrow x=2$

$\large{\textbf{Question-4}:}$

Solve $\left\{\left(\dfrac{9}{7}\right)^{5 x-3}\right\}^2=\dfrac{6561}{2401}$

$\large{\textbf{Solution:}}$

$\left\{\left(\dfrac{9}{7}\right)^{5 x-3}\right\}^2=\dfrac{6561}{2401}$
$\Rightarrow\left(\dfrac{9}{7}\right)^{5 x-3}=\sqrt{\dfrac{6561}{2401}}$
$\Rightarrow\left(\dfrac{9}{7}\right)^{5 x-3}=\dfrac{81}{49}$
$\Rightarrow\left(\dfrac{9}{7}\right)^{5 x-3}=\left(\dfrac{9}{7}\right)^2$

$\Rightarrow 5x-3=2$

$\Rightarrow 5x=3+2$

$\therefore x=1$

$\large{\textbf{Question-5}:}$

Solve $\left(\sqrt{x}\right)^\sqrt{x}=x^2$

Ans: $16$

$\large{\textbf{Question-6}:}$

Solve $\left(\sqrt[3]{x}\right)^\sqrt{x}=x^x$

Ans: $\dfrac{1}{9}$

$\large{\textbf{Question-7}:}$

If $2^{x}-2^{y}=1$ and $4^{x}-4^{y}=\dfrac{5}{3}$ , find $x-y$.

$\large{\textbf{Solution:}}$
$2^{x}-2^{y}=1$
$\Rightarrow 2^{x}=1+2^{y}\cdots\cdots(i)$
$4^{x}-4^{y}=\dfrac{5}{3}$
$\Rightarrow \left(2^{x}\right)^{2}-4^{y}=\dfrac{5}{3}$
$\Rightarrow \left(1+2^{y}\right)^{2}-4^{y}=\dfrac{5}{3}$
$\Rightarrow 1+2 \cdot 2^{y} \cdot 1+\left(2^{y}\right)^{2}\hspace-3.2ex\Big /-\left(2^{y}\right)^{2}\hspace-3.2ex\Big /=\dfrac{5}{3}$
$\Rightarrow 1+2 \cdot 2^{y}=\dfrac{5}{3}$
$\Rightarrow 2 \cdot 2^{y}=\dfrac{5}{3}-1$
$\Rightarrow 2 \cdot 2^{y}=\dfrac{5-3}{3} $

$\Rightarrow 2 \cdot 2^{y}=\dfrac{2}{3}$

$\Rightarrow 2^{y}=\dfrac{1}{3} \cdots\cdots(ii)$

$(i) \Rightarrow 2^{x}=1+\dfrac{1}{3}$

$\Rightarrow 2^{x}=\dfrac{4}{3}\cdots\cdots(iii)$

$(iii)÷(ii)\Rightarrow$

$\dfrac{2^{x}}{2^{y}}=\dfrac{4 / 3}{1/3}$

$\Rightarrow 2^{x-y}=4$

$\Rightarrow 2^{x-y}=2^2$

$\therefore x-y=2$

$$
\begin{aligned}
& 2^{x}-2^{y}=1 \cdots \cdot \cdot(i) \\
& 4^{x}-4^{y}=\frac{5}{3} \\
\Rightarrow &\left(2^{x}\right)^{2}-\left(2^{y}\right)^{2}=\frac{5}{3} \\
\Rightarrow &\left(2^{x}+2^{y}\right)\left(2^{x}-2^{y}\right)=\frac{5}{3} \\
\Rightarrow &\left(2^{x}+2^{y}\right) \cdot 1=\frac{5}{3}[\text { by (i) }] \\
\Rightarrow & 2^{x}+2^{y}=\frac{5}{3} \cdots \cdots(\text { ii) }\\
\text { (i) }+(\text { ii) } \Rightarrow& 2 \cdot 2^{x}=1+\frac{5}{3} \\
\Rightarrow & 2 \cdot 2^{x}=\frac{8}{3} \\
\therefore & 2^{x}=\frac{4}{3} \cdots \cdots \text { (iii) } \\
\text { (ii) } & \text { (ii) }
\end{aligned}
$$

(ii) $-$ (i) $\Rightarrow$

$$
\begin{aligned}
& 2 \cdot 2^{y}=\frac{5}{3}-1 \\
\Rightarrow & 2 \cdot 2^{y}=\frac{2}{3} \\
\therefore \quad 2^{y} &=\frac{1}{2} \cdots \cdot \text { (iv) }
\end{aligned}
$$



$$
\begin{aligned}
&\text { (iii) } \div \text { (iv) } \Rightarrow \\
&\frac{2^{x}}{2^{y}}=\frac{\frac{4}{3}}{\frac{1}{3}} \\
&\Rightarrow 2^{x-y}=4 \\
&\Rightarrow 2^{x-y}=2^{2} \\
&\therefore x-y=2 \text { Ans: }
\end{aligned}
$$



গাণিতিক সমস্যা-৩:
সমাধান করঃ $4^\sqrt{x}=32^x$
উত্তরঃ $0$, $\dfrac{4}{25}$
গাণিতিক সমস্যা-৪:
সমাধান করঃ $3^x=81^{x^3}$
উত্তরঃ $0,\pm \dfrac{1}{2}$
গাণিতিক সমস্যা-৫:
$5^{\sqrt[3]{x}}=125^x$ এর সমাধান কর।
গাণিতিক সমস্যা-৬: 
$\left[1-\left\{1-\left(1-x^2\right)^{-1}\right\}^{-1}\right]^\tfrac{-1}{2}$ এর সরল কর।
উত্তরঃ$x$
গাণিতিক সমস্যা-৭:
$a,b,c$ সমান্তর এবং $x,y,z$ গুনোত্তর ধারাভুক্ত হলে প্রমাণ কর যে,$x^{b-c}y^{c-a}z^{a-b}=1$
গাণিতিক সমস্যা-৮:
$\left(\dfrac{x}{y}\right)^a \left(\dfrac{y}{z}\right)^b\left(\dfrac{z}{x}\right)^c=1$ অভেদ হলে প্রমাণ কর যে, $a=b=c$.
সমাধানঃ
দেওয়া আছে,
$\left(\dfrac{x}{y}\right)^a \left(\dfrac{y}{z}\right)^b\left(\dfrac{z}{x}\right)^c=1$
বা, $\dfrac{x^a}{y^a}\cdot \dfrac{y^b}{z^b}\cdot \dfrac{z^c}{x^c}=1$
বা, $x^{a-c}\cdot y^{b-a}\cdot z^{b-c}=x^0\cdot y^0\cdot z^0$ এটি অভেদ।
সুতরাং $a-c=0$ ;        $b-a=0$ ;                 $b-c=0$
       বা, $a=c$                  বা, $b=a$                   বা, $b=c$
                       $\therefore a=b=c$
অনুরূপ গাণিতিক প্রশ্নঃ
$\left(\dfrac{a}{b}\right)^{x^2} \left(\dfrac{b}{c}\right)^{y^2} \left(\dfrac{c}{a}\right)^{z^2}=\log _{a}a$
গাণিতিক সমস্যা-৯:
$x^\tfrac{1}{a}=y^\tfrac{1}{b}=z^\tfrac{1}{c}$ এবং $xyz=1$ হলে প্রমাণ কর যে, $\left(a^3+b^3+c^3\right)^3=27a^3b^3c^3$
গাণিতিক সমস্যা-১০:
$5^h=7^k=35^m$ হলে প্রমাণ কর যে, $m=\dfrac{hk}{h+k}$

গাণিতিক সমস্যা-১১:
$x=\log_{12}18$ এবং $y=\log_{24}54$ হলে প্রমাণ কর যে, $xy+5(x-y)=1$
গাণিতিক প্রশ্ন-১২:
$\left(5 + 2 \sqrt{6}\right)^{x^2 - 5}+ \left(5 - 2 \sqrt{6}\right)^{x^2 - 5} =10 $
সমাধানঃ
এখানে, $5+2\sqrt{6}=\dfrac{\left(5+2\sqrt{6}\right)\left(5-2\sqrt{6}\right)}{5-2\sqrt{6}}$
                                 $=\dfrac{5^2-\left(2\sqrt{6}\right)^2}{5-2\sqrt{6}}$
                                 $=\dfrac{1}{5-2\sqrt{6}}$
মনেকরি,$\left(5+2\sqrt{6}\right)^{x^2-5}=y$
$\left(5 +2\sqrt{6}\right)^{x^2 - 5}+\left(5 - 2\sqrt{6}\right)^{x^2 -5} =10$
বা, $\left(5+2\sqrt{6}\right)^{x^2-5}+\dfrac{1}{\left(5+2\sqrt{6}\right)^{x^2 -5}}=10$
বা, $y+\dfrac{1}{y}=10$
বা, $\dfrac{y^2+1}{y}=10$
বা, $y^2-10y+1=0$
বা, $y=\dfrac{10\pm \sqrt{100-4×1×1}}{2×1}$
বা, $y=5\pm 2\sqrt{6}$
$+$ চিহ্নযুক্ত মান নিয়ে, 
$\left(5+2\sqrt{6}\right)^{x^2-5}=5+2\sqrt{6}$
বা, $x^2-5=1$
বা, $x^2=6$
$\therefore x=\pm\sqrt{6}$
$-$ চিহ্নযুক্ত মান নিয়ে পাই,
     $y=5-2\sqrt{6}$
বা, $\left(5+2\sqrt{6}\right)^{x^2-5}=\dfrac{1}{5+2\sqrt{6}}$
বা, $\left(5+2\sqrt{6}\right)^{x^2-5}=\left(5+2\sqrt{6}\right)^{-1}$
বা, $x^2-5=-1$
বা, $x=\pm 2$
অনুরূপভাবে সমাধান করঃ
(ক) $\left(3+2\sqrt{2}\right)^{x^2-3}+\left(3-2\sqrt{2}\right)^{x^2-3}=6$
(খ) $\left(1+\sqrt{2}\right)^{1-\tfrac{1}{x}}-\left(1-\sqrt{2}\right)^{1-\tfrac{1}{x}}=2$
(গ)$\left(7-5\sqrt{2}\right)^{x-4}-\left(7+5\sqrt{2}\right)^{x-4}=14$ 
গাণিতিক প্রশ্ন-১৩:
যদি $\sqrt{x^2+\sqrt[3]{x^4y^2}}+\sqrt{y^2+\sqrt[3]{x^2y^4}}=a$ হয় তবে প্রমাণ কর যে, $x^{\tfrac{2}{3}}+y^{\tfrac{2}{3}}=a^{\tfrac{2}{3}}$.
সমাধানঃ
দেওয়া আছে, 
     $\sqrt{x^2+\sqrt[3]{x^4y^2}}+\sqrt{y^2+\sqrt[3]{x^2y^4}}=a$
বা, $\sqrt{x^2+x^{\tfrac{4}{3}}y^{\tfrac{2}{3}}}+\sqrt{y^2+x^{\tfrac{2}{3}}y^{\tfrac{4}{3}}}=a$
 বা, $\sqrt{x^{\tfrac{4}{3}}\left(x^{\tfrac{2}{3}}+y^{\tfrac{2}{3}}\right)}+\sqrt{y^{\tfrac{4}{3}}\left(y^{\tfrac{2}{3}}+x^{\tfrac{2}{3}}\right)}=a$
বা, $x^{\tfrac{2}{3}}\left(x^{\tfrac{2}{3}}+y^{\tfrac{2}{3}}\right)^{\tfrac{1}{2}}+y^{\tfrac{2}{3}}\left(y^{\tfrac{2}{3}}+x^{\tfrac{2}{3}}\right)^{\tfrac{1}{2}}=a$
বা, $\left(x^{\tfrac{2}{3}}+y^{\tfrac{2}{3}}\right)^{\tfrac{1}{2}}\left(x^{\tfrac{2}{3}}+y^{\tfrac{2}{3}}\right)=a$
বা, $\left(x^{\tfrac{2}{3}}+y^{\tfrac{2}{3}}\right)^{\tfrac{1}{2}+1}=a$
বা, $\left(x^{\tfrac{2}{3}}+y^{\tfrac{2}{3}}\right)^{\tfrac{3}{2}}=a$
বা, $x^{\tfrac{2}{3}}+y^{\tfrac{2}{3}}=a^{\tfrac{2}{3}}$ (proved)
গাণিতিক প্রশ্ন-১৪:
সমাধান করঃ  
$x^2-3|x|+2=0$ এর সমাধান কর। উত্তরঃ $±2,±1$
সমাধানঃ
     $x^2-3|x|+2=0$
বা, $x^2+2=3|x|$
বা, $\left(x^2+2\right)^2=\left(3|x|\right)^2$
বা, $x^4+4x^2+4=9x^2$
বা, $x^4-5x^2+4=0$
বা, $x^4-4x^2-x^2+4=0$
বা, $x^2\left(x^2-4\right)-1\left(x^2-4\right)=0$
বা, $\left(x^2-4\right)\left(x^2-1\right)=0$
হয়, $x^2-4=0$    অথবা, $x^2-1=0$
 বা, $x=\pm 2$         বা, $x=\pm 1$
বিকল্প সমাধানঃ
     $x^2-3|x|+2=0$
বা, $x^2-3×\pm x+2=0$
বা, $x^2\mp 3x+2=0$
ঋণাত্মক চিহ্নযুক্ত মান নিয়ে পাই,
     $x^2-3x+2=0$
বা, $x^2-2x-x+2=0$
বা, $x(x-2) -1(x-2)=0$
বা, $(x-2)(x-1)=0$
$\therefore x=2,1$
আবার ধনাত্মক চিহ্নযুক্ত মান পাই,
  $x^2+3x+2=0$
বা, $x^2+2x+x+2=0$
বা, $x(x+2) +1(x+2)=0$
বা, $(x+2)(x+1)=0$
$\therefore x=-2,-1$

গাণিতিক প্রশ্ন-১৫:
$a^x=b^y$ এবং $b^x=a^y (ab≠1)$ হলে প্রমাণ কর যে, $a=b.$
সমাধানঃ
দেওয়া আছে, 
     $a^x=b^y$
বা, $\left(a^x\right)^x=\left(b^y\right)^x$
বা, $a^{x^2}=b^{xy}\cdots\cdots (i)$
 এবং $b^x=a^y$
    বা, $\left(b^x\right)^y=\left(a^y\right)^y$
    বা, $b^{xy}=a^{y^2}\cdots\cdots (ii)$
$(i)$ এবং $(ii)$ নং সমীকরণ হতে পাই,
     $a^{x^2}=a^{y^2}$
বা, $x^2=y^2$
$\therefore \pm x=y$
এখন, $x=y$ হলে $a^x=b^y$
                         বা, $a^x=b^x$
                         বা, $a=b$ (proved)
অথবা $-x=y$ হলে $a^x=b^y$
                           বা, $a^x=b^{-x}$
                           বা, $a=b^{-1}$ 
                           বা, $a=\dfrac{1}{b}$
                          $\therefore ab=1$ যা গ্রহণযোগ্য নয়। কারণ দেওয়া আছে $ab\ne 1$
Question-16:

If $x^p=y^q=(xy)^{pq}$ , prove that $p+q=1.$

proof:
 process-1
Let, $x^p=y^q=(xy)^{pq}=k$

$\therefore x^p=k$

$\Rightarrow x=k^{1/p}$

and  $y^q=k$

$\Rightarrow y=k^{1/q}$

and $(xy)^{pq}=k$

$\Rightarrow \left(k^\tfrac{1}{p}\cdot k^\tfrac{1}{q}\right)^{pq}=k$

$\Rightarrow \left(k^{\tfrac{1}{p}+\tfrac{1}{q}}\right)^{pq}=k$

$\Rightarrow k^{\left(\tfrac{1}{p}+\tfrac{1}{q}\right)pq}=k$

$\Rightarrow \left(\dfrac{1}{p}+\dfrac{1}{q}\right)pq=1$

$\Rightarrow \dfrac{pq}{p}+\dfrac{pq}{q}=1$

$\therefore q+p=1$

method-2

Given that,

 $x^p=y^q=(xy)^{pq}$

$\therefore x^p=(xy)^{pq}$

$\Rightarrow x=(xy)^q\cdots\cdots (i)$

& $y^q=(xy)^{pq}$

$\Rightarrow y=(xy)^p\cdots\cdots (ii)$

$(i)×(ii)\Rightarrow $

     $xy=(xy)^q×(xy)^p$

$\Rightarrow (xy)^1=(xy)^{q+p}$

$\therefore 1=p+q$

Question:

Simplify $3^{-2} \times 81^{\tfrac{3}{4}} \div(729)^{-1 / 3}$

solution:

$3^{-2} \times 81^{\tfrac{3}{4}} \div(729)^{-1 / 3}$
$=\dfrac{1}{9} \times\left(3^4\right)^{\tfrac{3}{4}} \div\left\{(9)^3\right\}^{-1 / 3}$
$= \dfrac{1}{9} \times 27 \div(9)^{-1}$
$= \dfrac{1}{9} \times 27 \times 9 \Rightarrow 27$

গাণিতিক প্রশ্ন-১৭:
$a^x=bc \;,\;b^y=ca \;,\;c^z=ab$ হলে প্রমাণ কর যে, $\dfrac{1}{1+x}+\dfrac{1}{1+y}+\dfrac{1}{1+z}=1.$
সমাধানঃ
দেওয়া আছে, 
     $a^x=bc$
বা, $a×a^x=a×bc$
বা, $a^{1+x}=abc$
$\therefore a=(abc)^{\tfrac{1}{1+x}}$
অনুরূপভাবে, $b=(abc)^{\tfrac{1}{1+y}}$
এবং $c=(abc)^{\tfrac{1}{1+z}}$
গুণ করে পাই,
     $abc=(abc)^{\tfrac{1}{1+x}}×(abc)^{\tfrac{1}{1+y}}×(abc)^{\tfrac{1}{1+z}}$
বা, $abc=(abc)^{{\tfrac{1}{1+x}}+{\tfrac{1}{1+y}}+{\tfrac{1}{1+z}}}$
$\therefore \dfrac{1}{1+x}+\dfrac{1}{1+y}+\dfrac{1}{1+z}=1$

Alternating Method:

$a^{x}=b c$
$\Rightarrow x=\log _{a} b c $
$b^{y}=c a$
$\Rightarrow y=\log _{b} c a $
$c^{z}=a b $
$\Rightarrow z=\log _{c} a b $
$L.H.S=\dfrac{1}{1+x}+\dfrac{1}{1+y}+\dfrac{1}{1+z} $
$=\dfrac{1}{1+\log _{a} b c}+\dfrac{1}{1+\log _{b} ca}+\dfrac{1}{1+\log _{c} a b} $
$=\dfrac{1}{\log _{a} a+\log _{a} b c}+\dfrac{1}{\log _{b} b+\log _{b} c a}+\dfrac{1}{\log _{c} c+\log _{c} a b}$
$=\dfrac{1}{\log _{a} a b c}+\dfrac{1}{\log _{b} a b c}+\dfrac{1}{\log _{c} a b c}$
$=\log _{a b c} a+\log _{a b c} b+\log _{a b c} c$
$=\log _{a b c} a b c$
$=1 $
$=\text { R.H.S }$
$\therefore \text { L.H.S }=\text { R.H.S (Proved) }$


সৃজনশীল প্রশ্ন-১:
$2^x=3^y=6^{-z}$ হলে
(ক) প্রমাণ কর যে, $\dfrac{1}{x}+\dfrac{1}{y}+\dfrac{1}{z}=0$
(খ) প্রমাণ কর যে,  $\dfrac{1}{x^3}+\dfrac{1}{y^3}+\dfrac{1}{z^3}=\dfrac{3}{xyz}$
(গ) প্রমাণ কর যে, $xy+yz+zx=0$ অথবা $x=y=z$.
(ক) নং প্রশ্নের সমাধানঃ 
মনে করি, $2^x=3^y=6^{-z}=k$
এখন, $2^x=k$
       বা, $2=k^\tfrac{1}{x}$
অনুরূপভাবে, $3=k^\tfrac{1}{y}$
এবং $6=k^\tfrac{-1}{z}$
   বা, $2\times 3=k^\tfrac{-1}{z}$
   বা, $k^\tfrac{1}{x}\cdot k^\tfrac{1}{y}=k^\tfrac{-1}{z}$
বা, $k^{\tfrac{1}{x}+\tfrac{1}{y}}=k^\tfrac{-1}{z}$
বা $\dfrac{1}{x}+\dfrac{1}{y}=\dfrac{-1}{z}$
$\therefore \dfrac{1}{x}+\dfrac{1}{y}+\dfrac{1}{z}=0$
(খ) নং প্রশ্নের উত্তর:
$\dfrac{1}{x}+\dfrac{1}{y}+\dfrac{1}{z}=0$ 
বা,$\dfrac{1}{x}+\dfrac{1}{y}=-\dfrac{1}{z}$
বা,$ \left( \dfrac{1}{x}+\dfrac{1}{y}\right) ^{3}=\left( -\dfrac{1}{z}\right) ^{3}$
বা,$ \dfrac{1}{x^{3}}+\dfrac{1}{y^{3}}+3\cdot \dfrac{1}{x}\cdot\dfrac{1}{y}\left( \dfrac{1}{x}+\dfrac{1}{y}\right) =-\dfrac{1}{z^3}$
বা,$\dfrac{1}{x^{3}}+\dfrac{1}{y^{3}}+3\cdot \dfrac{1}{x}\cdot \dfrac{1}{y}\left( -\dfrac{1}{z}\right) =-\dfrac{1}{z^{3}}$
বা,$\dfrac{1}{x^{3}}+\dfrac{1}{y^{3}}-\dfrac{3}{xyz}=\dfrac{-1}{z^{3}}$
বা,$ \dfrac{1}{x^{3}}+\dfrac{1}{y^{3}}+\dfrac{1}{z^{3}}=\dfrac{3}{xyz}$
(গ)প্রশ্নের সমাধান:
$\left( \dfrac{1}{x}\right) ^{3}+\left( \dfrac{1}{y}\right) ^{3}+\left( \dfrac{1}{z}\right) ^{3}-3\cdot \dfrac{1}{z}\cdot \dfrac{1}{y}\cdot \dfrac{1}{z}=0$
বা,$\dfrac{1}{2}\left( \dfrac{1}{x}+\dfrac{1}{y}+\dfrac{1}{z}\right) $$\left\{ \left( \dfrac{1}{x}-\dfrac{1}{y}\right) ^{2}+\left( \dfrac{1}{y}-\dfrac{1}{z}\right) ^{2}+\left( \dfrac{1}{z}-\dfrac{1}{x}\right) ^{2}\right\} =0$
বা,$\left( \dfrac{1}{x}+\dfrac{1}{y}+\dfrac{1}{z}\right) $$\left\{ \left( \dfrac{1}{x}-\dfrac{1}{y}\right) ^{2}+\left( \dfrac{1}{y}-\dfrac{1}{z}\right) ^{2}+\left( \dfrac{1}{z}-\dfrac{1}{x}\right) ^{2}\right\} =0$
হয়,$\left( \dfrac{1}{x}+\dfrac{1}{y}+\dfrac{1}{z}\right) =0$
বা,$\dfrac{yz+zx+xy}{xyz}=0$
$\therefore xy+yz+zx=0$
অথবা,$\left\{ \left( \dfrac{1}{x}-\dfrac{1}{y}\right) ^{2}+\left( \dfrac{1}{y}-\dfrac{1}{z}\right) ^{2}+\left( \dfrac{1}{z}-\dfrac{1}{x}\right) ^{2}\right\} =0$
বা,$ \left( \dfrac{1}{x}-\dfrac{1}{y}\right) ^{2}+\left( \dfrac{1}{y}-\dfrac{1}{z}\right) ^{2}+\left( \dfrac{1}{z}-\dfrac{1}{x}\right) ^{2} =0$
কয়েকটি রাশির বর্গের সমষ্টি শূন্য হলে রাশি গুলো আলাদাভাবে শূণ্য হয়।
$\dfrac{1}{x}-\dfrac{1}{y}=0$
বা,$\dfrac{1}{x}=\dfrac{1}{y}$
$\therefore x=y$
অনুরূপ সৃজনশীল (উপরের নিয়মে সমাধান কর):
$a^x=b^y=c^z$ এবং $abc=1$ 
(ক) প্রমাণ কর যে, $\dfrac{1}{x^3}+\dfrac{1}{y^3}+\dfrac{1}{z^3}=\dfrac{3}{xyz}$  
(খ) প্রমাণ কর যে, $ xy+ yz + zx = 0 $ অথবা $x=y=z$
সৃজনশীল প্রশ্নঃ
$a^x=b^y=c^z$ এবং $a\ne b\ne c$
(ক) $b=z$ এবং $c=y$ হলে প্রমাণ কর যে,$\left(\dfrac{y}{z}\right)^{\tfrac{y}{z}}=y^{\tfrac{y}{z}-1}$
(খ) $a,b,c$ গুণোত্তর ধারাভূক্ত হলে প্রমাণ কর যে,$\dfrac{1}{x}+\dfrac{1}{z}=\dfrac{2}{y}$
(গ) $a,c,b$ ক্রমিক সমানুপাতী হলে প্রমাণ কর যে,$\dfrac{1}{x}+\dfrac{1}{y}=\dfrac{2}{z}$
(ঘ) $ab$ , $c$ এর গুণাত্মক বিপরীত হলে প্রমাণ কর যে $x=y=z$ অথবা $xy+yz+zx=0$
সূত্রঃ
১.$x^n=a$ হলে $a$ এর $n$ তম মূল, $x=\sqrt[n]{a}=a^\tfrac{1}{n}$ যেখানে $a\in \mathbb{R}$ এবং $n\in \mathbb{N}$
যেমনঃ $x^1=4$ হলে $4$ এর প্রথম মূল $x=\sqrt[1]{4}=4$
অর্থাৎ যেকোনো সংখ্যার প্রথম মূল ঐ সংখ্যা হয়।
$x^2=4$ হলে $4$ এর ২য় মূল $|x|=\sqrt[2]{4}$
                                       বা, $\pm x=\sqrt{4}$
                                         $\therefore x=\pm 2$
অর্থাৎ জোড় তম মূলে দুটি মান হয়। ধনাত্মক মূলটি মূখ্যমূল। 
$x^n=0$ হলে $0$ এর n তম মূল $x=\sqrt[n]{0}=0^{\tfrac{1}{n}}=0$
অর্থাৎ $0$ এর যেকোনো তম মূল $=0$.
২.$\left(a^r\right)^s=a^{rs}$ যেখানে, $a>0$ এবং $r,s\in \mathbb{Q}$.
৩.$(ab)^r=a^rb^r$ যেখানে $r\in \mathbb{Q}$ এবং $a>0,b>0$.
গাণিতিক সমস্যাঃ
প্রমাণ কর যে, $\left(a^\tfrac{m}{n}\right)^p=a^\tfrac{mp}{n}$, যেখানে $m,p\in \mathbb{Z}$ এবং $n\in \mathbb{N}$ এবং $a>0$.অথবা $m\ne 0$ এবং $p\ne 0$.
প্রমাণঃ 
                         ১ম পদ্ধতি
$L.H.S=\left(a^\tfrac{m}{n}\right)^p$
          $=\left(a^r\right)^p$    [ধরি,$\tfrac{m}{n}=r$  যেখানে $r\in \mathbb{Q}$]
          $=a^{rp}$        [$\because a>0$] [সূত্র-২]
          $=a^{\tfrac{m}{n}\cdot p}$
          $=a^\tfrac{mp}{n}$
          $=R.H.S$
$\therefore L.H.S=R.H.S$
                         ২য় পদ্ধতি
মনে করি, 
   $a^\tfrac {m}{n}=x$
বা,$\left(a^m\right)^\tfrac {1}{n}=x$  [সূত্র -১]
বা,$a^m=x^n$
বা,$\left(a^m\right)^p=\left(x^n\right)^p$   [পূর্ণ সাংখ্যিক $(p)$ ঘাতে উন্নীত করে]
বা,$a^{mp}=x^{np}$
বা,$a^{mp}=\left(x^p\right)^n$
বা,$\left(a^{mp}\right)^\tfrac{1}{n}=x^p$
বা,$a^\tfrac{mp}{n}=x^p$
বা,$a^\tfrac{mp}{n}=\left(a^\tfrac{m}{n}\right)^p$    [$x$ এর মান বসিয়ে]
$\therefore \left(a^\tfrac{m}{n}\right)^p=a^\tfrac{mp}{n}$
গাণিতিক সমস্যাঃ 
প্রমাণ কর যে, $\left(a^\tfrac{1}{m}\right)^\tfrac{1}{n}=a^\tfrac{1}{mn}$, যেখানে $m,n\in \mathbb{Z}$ এবং $m\ne 0$ এবং $n\ne 0$ এবং $a>0$.
সমাধানঃ 
$L.H.S=\left(a^\tfrac{1}{m}\right)^\tfrac{1}{n}$
       $=\left(a^r\right)^s$    [ধরি,$\tfrac{1}{m}=r$ এবং $\tfrac{1}{n}=s$ যেখানে $r,s\in \mathbb{Q}$]
       $=a^{rs}$        [$\because a>0$] [সূত্র-২]
       $=a^{\tfrac{1}{m}\cdot \tfrac{1}{n}}$
       $=a^\tfrac{1}{mn}$
       $=R.H.S$
$\therefore L.H.S=R.H.S$
গাণিতিক সমস্যাঃ 
প্রমাণ কর যে, $\left(a\cdot b\right)^\tfrac{m}{n}=a^\tfrac {m}{n}\cdot b^\tfrac {m}{n}$ যেখানে $m\in \mathbb{Z},n\in \mathbb{N},a>0,b>0$.
সমাধানঃ 
$L.H.S=\left(a\cdot b\right)^\tfrac{m}{n}$
          $=\left(a\cdot b\right)^r$       [ধরি, $\tfrac{m}{n}=r$ যেখানে, $r\in \mathbb{Q}$]
          $=a^r\cdot b^r$      [$\because a>0,b>0$][সূত্র-৩]
          $=a^\tfrac{m}{n}\cdot b^\tfrac{m}{n}$
          $=R.H.S$
$\therefore L.H.S=R.H.S$
সৃজনশীল প্রশ্নঃ 
$p=x^a,q=x^b,r=x^c$ এবং $a+b+c=0$
(ক) $p^{-1}\cdot q^{-1}\cdot r^{-1}$ এর মান নির্ণয় কর ।
(খ) $\left(\dfrac{p}{q}\right)^{a^2+b^2+ab}\cdot \left(\dfrac{q}{r}\right)^{c^2+b^2+bc}\cdot \left(\dfrac{r}{p}\right)^{a^2+c^2+ac}$ এর মান নির্ণয় কর ।
(গ) প্রমাণ কর যে, $\left(\dfrac{p}{q^{-1}}\right)^{a^2+b^2-ab}\cdot \left(\dfrac{q}{r^{-1}}\right)^{c^2+b^2-bc}\cdot \left(\dfrac{r}{p^{-1}}\right)^{a^2+c^2-ac}$$=x^{6abc}$.
(ঘ) $\left(\dfrac{p}{q}\right)^{a+b}\cdot \left(\dfrac{q}{r}\right)^{b+c}\cdot \left(\dfrac{r}{p}\right)^{a+c}$ এর মান নির্ণয় কর ।
(ঙ) $\left(\dfrac{p}{q^{-1}}\right)^{a-b}\cdot \left(\dfrac{q}{r^{-1}}\right)^{b-c}\cdot \left(\dfrac{r}{p^{-1}}\right)^{c-a}$ এর মান নির্ণয় কর ।
(চ) প্রমাণ কর যে, $\dfrac{1}{1+p+q^{-1}}+\dfrac{1}{1+q+r^{-1}}+\dfrac{1}{1+r+p^{-1}}=1$.
(ছ) প্রমাণ কর যে, $\dfrac{1}{1+p^{-1}q+p^{-1}r}+\dfrac{1}{1+q^{-1}p+q^{-1}r}$$+\dfrac{1}{1+r^{-1}p+r^{-1}q}=1$.
সৃজনশীল প্রশ্নঃ 
$p^2+2=3^{\tfrac{2}{3}}+3^{\tfrac{-2}{3}}$
(ক) $p$ এর মান নির্ণয় কর যখন $p\in \mathbb{R}$
(খ) প্রমাণ কর যে, $p^6+6p^4+9p^2=7\dfrac{1}{9}$ অতঃপর $3p^3+9p=8$ যখন $p\ge 0$.
(গ) $p=a-1$ হলে প্রমাণ কর যে, $a^3-3a^2+6a=6\dfrac{2}{3}$  যখন $a\ge 1$
সৃজনশীল প্রশ্নঃ 
$f(x)=x^\tfrac{2}{3}+x^\tfrac{-2}{3}$
(ক) $f(2)=a$ হলে প্রমাণ কর যে,$a^3-3a=4\dfrac{1}{4}$.
(খ) $f(2)=a+2$ হলে প্রমাণ কর যে, $4a^3+24a^2+36a-9=0$.
(গ) $f(3)=a^2-2$ হলে প্রমাণ কর যে, $a^3-3a=3\dfrac{1}{3}$ যখন $a\ge 0$.
গাণিতিক সমস্যাঃ
সরল করঃ $\dfrac{2^{2-x}-2\cdot 2^{x-1}}{2^{x-1}-1}$
গাণিতিক সমস্যাঃ 
সমাধান করঃ $\dfrac{\left(2x^{-1}\sqrt[3]{x^2}\right)^{-6}-1}{\left(8x^{-1}\right)^{-1}+1}=0$
উত্তরঃ
$x=8$
গাণিতিক সমস্যাঃ
সমাধান করঃ $5^{\tfrac{x}{2}-1}=4^{x-2}$
গাণিতিক সমস্যাঃ
$2^{3x-1}=8^{2-x}$ হলে $x=$কত?
গাণিতিক সমস্যাঃ
$2^{3x-1}=27^{x-\tfrac{1}{3}}$ হলে $x=$কত?
গাণিতিক সমস্যাঃ
সরল করঃ $\dfrac{\left(64^{2/3}\right)^{\tfrac{3}{4}}-\sqrt[2]{x^6}}{\sqrt[1]{2}-x}$
গাণিতিক সমস্যাঃ
সরল করঃ $\left(\dfrac{1}{\sqrt{x}}\cdot \sqrt[3]{x}\right)^{-3}\cdot \left(\sqrt[4]{x^3}\right)^{\tfrac{-2}{3}}$
গাণিতিক সমস্যাঃ
$9^{2y-3}=a^{4y-6}$ হলে $y=$কত?
$Ans: \dfrac{3}{2}$
গাণিতিক সমস্যাঃ
$x^2-2=2^{2/3}+2^{-2/3}$ হলে প্রমাণ কর যে, $2x^3-6x-5=0$ যেখানে $x\ge 0$
গাণিতিক সমস্যাঃ
$x=2^{2/3}-2^{1/3}$ হলে প্রমাণ কর যে, $x^3+6x-2=0$
গাণিতিক সমস্যাঃ
সমাধান  কর
$\sqrt{x \sqrt[5]{x}}-\sqrt[5]{x\sqrt{x}}=56$
উত্তরঃ $1024$

7.  $p^{3}+q^{3}+r^{3}=1$ হলে প্রমাণ কর যে :
$\left(\dfrac{x^{p}}{x^{-q}}\right)^{p^{2}-p q+q^{2}} \times\left(\dfrac{x^{q}}{x^{-r}}\right)^{q^{2}-q r+r^{2}} \times\left(\dfrac{x^{r}}{x^{-p}}\right)^{r^{2}-r p+p^{2}}=x^{2}$
8. $x^{2}+y^{2}+z^{2}=2(x y+y z+z x)$, হলে প্রমাণ কর যে:
$\left(\dfrac{a^{x}}{a^{y}}\right)^{x-y} \times\left(\dfrac{a^{y}}{a^{z}}\right)^{y-z} \times\left(\dfrac{a^{z}}{a^{x}}\right)^{z-x}=1$
9. যদি $a+b+c=0$ হয় তবে $x^{(b-1)(c-1)} \times x^{(c-1)(a-1)} \times x^{(a-1)(b-1)}=1$ এর সমাধান কর।
10. যদি $g+h+f=0$ হয় তবে প্রমাণ কর যে :
$\dfrac{1}{1+m^{g}+m^{-h}}+\dfrac{1}{1+m^{h}+m^{-f}}+\dfrac{1}{1+m^{f}+m^{-g}}=1$
সরল করঃ
১. $\left(a^{n^{2}}\right)^{-1 / 2}\left(a^{2 n}\right)^{2}$
২. $\left(x^{n-1}\right)^{2}\left(x^{3-n}\right)^{-3}$
৩. $\dfrac{\left(x^{2} y \sqrt{-x}\right)}{\left(-x^{2}\right)^{2} y^{1 / 3}}$
৪. $\dfrac{\left(b^{-1 / 3}\left(\sqrt[3]{a^{-2}}\right)^{-1}\right)^{3}}{\sqrt[3]{b}}$
সমাধান করঃ
$(i)$ $2^{2^{x}}=16^{2^{3 x}}$
$(ii)$ $4^{x}-3 \cdot 2^{x+2}+2^{5}=0$ 
$(iii)$ $3^{x}+3^{y}=4 \; ; \; 3^{-x}+3^{-y}=\frac{4}{3}$
$(iv)$ $\cdot 8^{x} \cdot 4^{y}=128\; ;\; 9^{x+y}=27^{x y}$
$(v)$ $5^{x}+3^{y}=14\; ;\; 5^{x-1}+3^{y-1}=4$
$(vi)$ $2^{x} \cdot 6^{y}=24\; ; \;2^{2 x} \cdot 3^{y}=48$
$(vii)$ $a^{x}=x^{y}\; ; \; a^{y}=x^{x}$
$(viii)$ $5^{13-2 x}+2^{x-2}=2^{x+2}+5^{11-2 x}$

   বহুনির্বাচনী প্রশ্নঃ
১.$\sqrt[n]{a}=\sqrt[nk]{a^k}$ এর ক্ষেত্রে কোনটি সঠিক?
(ক)$a\in \mathbb{R}$এবং $n,k\in \mathbb{Z}$   (খ)$a\in \mathbb{R}^+$এবং $n,k\in \mathbb{Z}$  
(গ)$a\ge 0$ এবং $n,k\in \mathbb{N}$      (ঘ)$a>0,n\in \mathbb{N},k\in \mathbb{Z}$
২.$\sqrt[n]{\mid a \mid}$ এর ক্ষেত্রে কোনটি সঠিক?
(ক)$n\in \mathbb{Z},a\in \mathbb{R}$    (খ)$n\in \mathbb{N},a\in \mathbb{R}$
(গ)$n\in \mathbb{Z},a>0$     (ঘ) $a,n\in \mathbb{Z},n\ne0$  
৩.$i.a^x=n$ হলে $a$ হলো $n$ এর $x$ তম মূল ।
$ii.0$ এর শূণ্যতম মূল $0$.
$iii.\sqrt{a^2}\ge 0$
কোনটি সঠিক?
(ক) $i,ii$    (খ)$i,iii$    (গ)$ii,iii$     (ঘ)$i, ii,iii$
৪.$x^2=-n$ যেখানে $n<0$;হলে $x$ এর মান সম্পর্কে কোনটি সঠিক?
(ক)বাস্তব     (খ) অবাস্তব     (গ)$x\le 0$    (ঘ)সর্বদাই অমূলদ ।
৫.$a^x=b^0$ হলে কোনটি সঠিক?
(ক)$a\ne 1,b\in \mathbb{R}$   (খ)$a>0,a\ne 1$ হলে $x\ne 0$
(গ)$a,b>0;x=0$    (ঘ)$a,b>0,a\ne 1$হলে $x=0$ 
৬.$\sqrt{x+5} +5=3$হলে $x$ এর মান কত?
(ক)$-1$   (খ)$-2$     (গ)$9$     (ঘ)অবাস্তব 
৭.$3^{x-2}=3a^{x-3}$হলে $x$ এর মান কত?
(ক)$3$    (খ)$-3$      (গ)$-2$     (ঘ)$2$
৮.$\sqrt{(a-2)^2}=-2$ হলে $x$ এর মান কত?
(ক)$0,4$     (খ)$0,-4$    (গ)$0$      (ঘ)$a\notin \mathbb{R}$
৯.$\left[1-\left\{1-\left(1-1\right)^{-1}\right\}^{-1}\right]^{-1}$ এর মান কত?
(ক)$0$    (খ)$-2$    (গ)$2$     (ঘ)অসঙ্গায়িত 
১০.$27^{x^2}=81^{xy}$ হলে $\dfrac{y}{x}$ এর মান কোনটি?
(ক)$\dfrac{4}{3}$    (খ)$\dfrac{3}{4}$   (গ)$\dfrac{\sqrt{3}}{2}$     (ঘ)$\dfrac{2}{\sqrt{3}}$
১১.$i. \sqrt[1]{4}=2$
   $ii.\sqrt[2]{4}=2$
   $iii.\sqrt{4}=2$
কোনটি সঠিক?
(ক) $i,ii$    (খ)$i,iii$    (গ)$ii,iii$     (ঘ)$i, ii,iii$
১২.$8^{2/3}$ এর মান কত?
(ক)$2$   (খ)$4$     (গ)$6$      (ঘ)$2^{\tfrac{2}{9}}$
১৩.$a^x=a^y$ হলে $x=y$ কোন শর্তে?
(ক) $a>0 $এবং$ a\ne 1$    (খ)$a<0$এবং $a=1$
(গ)$a>0$এবং $a=1$      (ঘ)$a>0$
১৪.$\left\{\left(x^{-2}+y^{-2}\right)^{-1}\right\}^{-1}$এর সরলফল কোনটি ?
(ক)$\dfrac{x^2y^2}{x^2+y^2}$  (খ)$\dfrac{x^2+y^2}{x^2y^2}$ 
(গ)$\dfrac{x^2}{y^2}+\dfrac{y^2}{x^2}$
(ঘ)$x^2+y^2$
১৫.$a^0=1$ এর ক্ষেত্রে কোনটি সঠিক?
(ক)$a\in \mathbb{R}$              (খ)$a\in \mathbb{R} , a\ne 1$
(গ)$a\in \mathbb{R} , a\ne 0$   (ঘ)$a\in \mathbb{R}^+$
১৬.কোনটি সঠিক?
(ক) $\sqrt{-25}=-5$    (খ)$\sqrt{9}=\pm 3$  
 (গ) $\sqrt[7]{a^7}=|a|$                    (ঘ)$\sqrt[5]{-243}$
১৭.নিচের কোনটি সঠিক?
(ক) $\sqrt[4]{x^4}=x$       (খ)$\sqrt{x^4}=x^2$    
 (গ) $-4^{1/2}=$অবাস্তব      (ঘ) $|a|=a$
১৮.$\dfrac{a^m}{a^n}=a^{m-n}$ এর ক্ষেত্রে-
$i. a\in \mathbb{R}; m,n\in \mathbb{N}$
$ii. a\in \mathbb{R};a\ne 0; m,n\in \mathbb{Z}$
$iii. a\in \mathbb{R}^+; m,n\in \mathbb{Q}$
কোনটি সঠিক?
(ক) $i,ii$    (খ)$i,iii$    (গ)$ii,iii$     (ঘ)$i, ii,iii$
 ১৯.$\left(a^m\right)^n=a^{mn}$ এর ক্ষেত্রে-
$i. a\in \mathbb{R}; m,n\in \mathbb{N}$
$ii. a\in \mathbb{R};a\ne 0; m,n\in \mathbb{Z}$
$iii. a>0; m,n\in \mathbb{Q}$
কোনটি সঠিক?
(ক) $i,ii$    (খ)$i,iii$    (গ)$ii,iii$     (ঘ)$i, ii,iii$
২০.$(a\cdot b)^n=a^n\cdot b^n$ এর ক্ষেত্রে -
$i. a,b\in \mathbb{R}; n\in \mathbb{N}$
$ii. a,b\in \mathbb{R};a\ne 0,b\ne 0; m,n\in \mathbb{Z}$
$iii. a>0,b>0; n\in \mathbb{Q}$
(ক) $i,ii$    (খ)$i,iii$    (গ)$ii,iii$     (ঘ)$i, ii,iii$
২১.$\left(\sqrt[n]{a}\right)^m=\sqrt[n]{a^m}$ এর ক্ষেত্রে কোনটি সঠিক?
(ক) $n\in \mathbb{N},m\in \mathbb{Z}$       (খ) $n\in \mathbb{Z},m\in \mathbb{N}$          (গ) $n\in \mathbb{N},m\in \mathbb{Z},m\ne 0$       (ঘ) $m,n\in \mathbb{Z}$   
    উত্তরপত্রঃ
১.(গ)  ২.(খ)  ৩.(খ)  ৪.(ক)  ৫.(ঘ) ৬.(ঘ) ৭.(ক) ৮.(ঘ)  ৯.(ঘ) ১০.(খ) ১১.(গ) ১২.(খ)  ১৩.(ক) ১৪.(খ) ১৫.(গ)
১৬.(ঘ) ১৭.(খ) ১৮.(গ) ১৯.(ঘ) ২০.(ঘ) ২১.(গ)



পরবর্তী পোস্ট পূর্ববর্তী পোস্ট
NO COMMENT
Add Comment

Enter Comment

comment url